Postaci Powstania
Stanisław Taczak – pierwszy wódz naczelny Powstania Wielkopolskiego
Urodził się 8 kwietnia 1874 w Mieszkowie koło Jarocina. Ukończył gimnazjum w Ostrowie Wielkopolskim oraz Akademię Górniczą we Freibergu. Do wybuchu I wojny światowej pracował, jako inżynier, w kopalniach Westfalii.
W czasie wojny, na własną prośbę, przeszedł, w stopniu kapitana, z armii niemieckiej, do 6 pułku piechoty Legionów Polskich. 27 grudnia 1918 r. przyjechał do Poznania i spotkał się z Wojciechem Korfantym, który mu w imieniu Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej zaproponował mu by został tymczasowym naczelnym dowódcą powstania.
Głównym zadaniem Stanisława Taczaka, wówczas już majora, było stworzenie armii z żywiołowo powstających, nieregularnych, oddziałów powstańczych. 16 stycznia 1919 roku przekazał dowództwo generałowi Józefowi Dowbor-Muśnickiemu, sam został zastępcą szefa sztabu generalnego wojsk powstania.
Pół roku później stanął na czele 11. pułku Strzelców Wielkopolskich, który po włączeniu w struktury Wojska Polskiego przemianowano na 69. pułk piechoty. W czasie wojny bolszewickiej, w stopniu pułkownika, dowodził 17. Dywizją Wielkopolską. W okresie II Rzeczypospolitej, awansowany do stopnia generała brygady, był szefem II Okręgu Wojska Polskiego w Lublinie. W 1930 roku przeszedł w stan spoczynku.
W czasie II wojny światowej, zgłosił się w szeregi Armii Poznań, dostał się do niewoli. Zmarł 2 marca 1960 roku w Malborku. W 1988 roku jego prochy przeniesiono do kwatery na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu. Jest patronem ulic m.in. w Poznaniu, Bydgoszczy i Mogilnie.
Józef Dowbor-Muśnicki – drugi i ostatni wódz naczelny Powstania Wielkopolskiego
Urodził się 25 października 1867 w Garbowie, koło Sandomierza. Po skończeniu 4 klas gimnazjum w Radomiu został przyjęty do Korpusu Kadetów w Petersburgu. Do 1917 roku cała dalsza jego kariera związana jest z carską armią. W czasie I wojny światowej, w stopniu generała lejtnanta, dowodził rosyjskimi dywizjami i korpusami piechoty.
Po obaleniu caratu oddał się do dyspozycji utworzonego w czerwcu 1917 r. w Piotrogrodzie Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego , który mianował go dowódcą I Korpusu Polskiego w Rosji. Wiosną 1918 roku, razem z rozbrojonymi przez Niemców, żołnierzami Korpusu, przybył do Królestwa Polskiego.
6 stycznia 1919 roku, Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu (sprawująca polityczną władzę nad Powstaniem Wielkopolskim) wezwała go do objęcia dowództwa nad insurekcją. Dowbor-Muśnicki udał się najpierw do Warszawy, gdzie odbył rozmowę z Józefem Piłsudskim, który potwierdził nominację NRL. 16 stycznia, w Poznaniu, przejął od majora Stanisława Taczaka kierowanie Powstaniem.
Przystąpił do organizacji Armii Wielkopolskiej m.in. poprzez wprowadzenie obowiązkowej służby wojskowej. W ciągu pół roku stworzył liczące około 70 tysięcy ludzi, doskonale uzbrojone i wyszkolone, siły zbrojne.
Był zwolennikiem rozszerzenia powstania na Pomorze. Nie zyskał jednak popracia Naczelnej Rady Ludowej. Po zakończeniu walk przeprowadził proces integracji Armii Wielkopolskiej z resztą Wojska Polskiego, pozostając faktycznym jej dowódcą jako dowódca Frontu Wielkopolskiego.
Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej oddał się do dyspozycji Piłsudskiego, który proponował mu m.in. objęcia dowództwa Frontu Południowego. Dowbor-Muśnicki propozycji jednak nie przyjął i przeszedł w stan spoczynku.
Zamieszkał w Batorowie koło Poznania. Jako zwolennik apolityczności armii nie poparł w 1926 r. zamachu majowego. Zmarł 26 października 1937 r., pochowany został w podpoznańskim Lusowie.
Jego córka – Janina Lewandowska, podporucznik-lotnik Wojska Polskiego, jako jedyna kobieta, została zamordowana przez bolszewików w 1940 roku w Katyniu. Jej młodsza siostra Agnieszka Dowbor-Muśnicka, za udział w konspiracji, w tym samym roku, została rozstrzelana przez Niemców w Palmirach.
Paweł Cyms – wyzwoliciel Kujaw Zachodnich
Urodził się 2 marca 1894 w Pawłowie pod Gnieznem. W 1914 r., po zdaniu matury, wstąpił do seminarium duchownego w Poznaniu. Nie dane mu było jednak zostać księdzem, gdyż rok później został, w ramach powszechnego poboru, wcielony do niemieckiego wojska. Na frontach I wojny światowej dosłużył się stopnia podporucznika.
Jesienią 1918 roku, po powrocie do Wielkopolski, współtworzył gnieźnieńskiej komórki Polskiej Organizacji Wojskowej. Był dowódcą jednego z powstańczych oddziałów, które 29 grudnia wyzwoliły Gniezno.
Stał na czele wyprawy, która przyniosła wolność Kujawom Zachodnim (Mogilno, Strzelno, Kruszwica). Następnie, wbrew rozkazom Naczelnej Rady Ludowej, która obawiała się zbytniego rozszerzenia powstania, dowodził zdobyciem przez powstańców, 6 stycznia 1919 r., Inowrocławia.
brał udział w zdobywaniu Inowrocławia, będąc dowódcą tej akcji. Wbrew zakazowi kontynuowania walki, wydanemu przez NRL, podjął zwycięski szturm na Inowrocław. Był on głównym autorem działań powstańczych, dzięki którym zdobyto tereny zachodnich Kujaw]. Od marca 1919 w Wojsku Polskim.
W 1920 roku awansowany na stopień kapitana. Na początku 1921 roku został przeniesiony na Śląsk, gdzie objął stanowisko komendanta wojskowego powiatu zabrzańskiego. Brał udział w III powstaniu śląskim, jako jeden z dowódców powstańczych oddziałów. Zdobył m.in. Bierawę i Kędzierzyn.
W 1939 roku był oficerem 80 pułku piechoty. Po bitwie pod Kockiem dostał się do niemieckiej niewoli. Zwolniony po kilku tygodniach został rok później aresztowany przez Niemców. Po ucieczce z więzienia w Bielsku-Białej ukrywał się w Kalwarii Zebrzydowskiej. Działał w AK. (od maja 1941). W tym czasie działał w AK.
Po zakończeniu wojny wrócił do Gniezna, później przeniósł się do Szczecina, by ostatecznie osiąść w Bystrej na Śląsku. I tam, 13 listopada 1949 roku, zmarł. W 2013 roku, uroczyście, jego prochy zostały przeniesione do kwatery „Akropolu Bohaterów” na cmentarzu św. Piotra i Pawła w Gnieźnie.
Gerard Pająkowski – powstaniec wielkopolski poległy podczas operacji przyłączania Torunia do Polski
Pochodził z Borów Tucholskich, w czasie I wojny światowej został wcielony do armii niemieckiej. Po powrocie z frontu wziął udział w Powstaniu Wielkopolskim. Latem 1919 roku, już po zakończeniu Powstania, w stopniu plutonowego, został żołnierzem 18. Pułku Ułanów Pomorskich.
Jednostka ta, wraz z Dywizją Strzelców Pomorskich, zostały wyznaczone do przejęcia, w styczniu 1920 roku, w imieniu Polski, Torunia i całego Pomorza. 16 stycznia 1920 r. 18. pułk przybył z Poznania do Inowrocławia i stamtąd w rejon koncentracji w okolice Gniewkowa. Dwa dni później, punktualnie o 11.00, jak było to wcześniej umówione z Niemcami, oddziały Dywizji Strzelców Pomorskich wraz z 18. pułkiem przekroczyły linię demarkacyjną pod miejscowością Lipie.
Niespodziewanie Niemcy otworzyli ogień do polskich oddziałów. Najprawdopodobniej doszło do nieporozumienia w związku ze zmianą czasu. Na terenach zajmowanych przez Niemców obowiązywał jeszcze czas zimowy, czyli na niemieckich zegarkach była 10.00 a nie 11.00.
W odpowiedzi na strzały ułani poszli do szarży. Po kilku minutach niemieckie pozycje zostały zdobyte. Jednak na polu potyczki pozostał śmiertelnie trafiony niemiecką kulą plutonowy Pająkowski. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Garnizonowym w Toruniu, a jedna z ulic Jakubskiego Przedmieścia nosi jego imię.